Column Grenzeloos: Kerk te koop

Steeds meer kerkgebouwen gaan dicht of krijgen een andere bestemming. Het is een ontwikkeling, die een halve eeuw geleden niemand voor mogelijk hield. In 1968 gingen nog wekelijks 2.7 miljoen rooms-katholieken naar de kerk, in 2030 zijn er volgens de jongste prognoses nog 60.000 kerkgangers over, een vergrijzende groep die straks ook nog wegvalt. Niet alleen katholieke, ook steeds meer protestantse kerken sluiten de deur. Had laatst een interview met Hans Pauw (53) uit Doetinchem, vicaris in het aartsbisdom Utrecht en pastoor van de parochie Maria-Laetitia, die loopt van pakweg Doetinchem tot Dinxperlo. Hij noemde drie oorzaken voor de teloorgang van de kerk: een dalend aantal gelovigen, een chronisch tekort aan vrijwilligers en de sterk gestegen kosten van onderhoud en energie.
Eeuwenlang drukte het christelijke geloof een zware stempel op het leven van de westerse mens. De kerk speelde daarbij een centrale rol. Het godshuis staat in veel gevallen niet voor niets in het midden van het dorp of de stad. In de vorige eeuw kwam er een kentering, de gruwelijke wereldoorlogen en de wilde jaren zestig brachten bij menigeen het geloof aan het wankelen.
Als kind moest ik af en toe mee naar de (protestantse) kerk, want dat hoorde zo. Zo’n dienst in een koude, tochtige ruimte op houten banken duurde eindeloos. De preek van de dominee met allerlei metaforen ging totaal langs me heen, ik begreep er niets van. Halverwege het verhaal kreeg ik van mijn moeder - heel calvinistisch - een pepermuntje. Het zorgde even voor wat afleiding, net als de muziek die weliswaar traag als siroop was, maar me wel kon bekoren. Eenmaal tiener, onttrok ik me aan die verplichting waarna de toch al flinterdunne banden met het geloof en de kerk werden doorgesneden.
Dat betekent niet dat ik nooit meer een voet in een kerk heb gezet. Integendeel. Op menig vakantie in Frankrijk zocht ik dat soort gebouwen juist op, zoals de Sacré Coeur in Parijs en de kathedraal van Reims. Maar ook dichtbij huis zijn er pareltjes, zoals in Baak, Vierakker, Kranenburg en Zutphen (Walburgiskerk). Het zijn fascinerende gebouwen, zowel uit architectonisch als cultuurhistorisch oogpunt. Ik mag er graag ronddwalen.
Daarom is het triest als je leest of hoort welke bestemming sommige kerken hebben gekregen. Dorpshuis, horecazaak, sportschool, speelparadijs, je kunt het zo gek niet verzinnen of je vindt het tegenwoordig in een kerkgebouw. “Je mag hopen dat de nieuwe eigenaar oog heeft voor het verleden en het karakter van het gebouw”, zei Herman Wesselink, die promoveerde op de toekomst van Nederlandse kerkgebouwen. De verwachting is dat tot ongeveer 2030 er zo’n duizend kerkgebouwen leeg komen te staan. Moet er toch niet aan denken dat de kerk in mijn woonplaats een andere bestemming krijgt of nog erger, onder de slopershamer terecht komt. Alleen al het geluid van de klokken zou ik erg missen. Dat heeft op mij altijd een kalmerende werking, het is een rustpunt in deze hectische samenleving.

(tekst: Henk Waninge)