Stijlvol

In het Nederlands – en wellicht ook in andere talen – wordt er met woorden veel gespeeld. Schrijvers, maar ook sprekers, gebruiken de taal niet alleen om er informatie droog mee te geven, maar ook om boodschappen wat levendiger over te brengen. Er zijn vele stijlfiguren, een soort trucjes waardoor een tekst interessanter of overtuigender wordt voor lezers en/of luisteraars.

Er bestaan ook stijlfouten: een – meestal onopzettelijke – verkeerde afwijking van de norm. Als een stijlfout wel opzettelijk wordt gebruikt, is er weer sprake van een stijlfiguur. Het ligt allemaal dicht bij elkaar!

De meest voorkomende stijlfout is pleonasme: je gebruikt een woord in de zin, waarvan de betekenis al aanwezig is in een ander woord in de zin. Pleonasmen zijn niet altijd fout (in dat geval spreken we van een stijlfiguur), maar meestal wel. Er zijn talloze voorbeelden te noemen. Op de website van een zeer gerenommeerd restaurant in de Achterhoek stond vermeld: Wilt u verzekerd zijn van een plekje in ons mooie restaurant, dan kunt u het beste even van tevoren reserveren… Pleonasme! Reserveren gebeurt namelijk altíjd van tevoren! Dat doe je nooit achteraf!

De nu zo drukke waterschappen hebben het erover dat de hoogste waterstand nu wel bereikt is, dat het water niet verder omhoog stijgt… Pleonasme: stijgen gaat altíjd omhoog!

Onlangs wilden mijn wederhelft en ik een grote aankoop doen. Er werd flink onderhandeld en de verkoper eindigde de onderhandelingen met: Dat is mijn uiterste limiet! Ook pleonasme, de limiet is een grens, dus het uiterste! We gingen akkoord, maar dat terzijde!

In het nieuws stond een tijd geleden vermeld dat een kind tijdig werd gered. Wat betekent tijdig anders dan een ongeluk voorkomen door op tijd – tijdig – te handelen? Ook een pleonasme dus!

Er zijn vele pleonasmen te noemen: rood bloed, tenzij iemand van adel is, ronde bal, tenzij deze leegloopt, grijs beton, tenzij het om het fietspad gaat, witte sneeuw, tenzij de sneeuw beplast is door een hond, grote reus, zelfs als deze een heel klein hart heeft en nutteloze verspilling, tenzij je er heel gelukkig van wordt! We lezen er overheen, raken eraan gewend en dat terwijl mijn docent van weleer betoogde dat ‘een pleonasme de stijl overladen maakt, gelijk twee klokken in een kamer’…