Restaureren is eigenlijk bouwen aan toekomst van eeuwenoud monument

Huis Bergh renoveert: vooronderzoek, straks plan en geen paniek bij tegenvallers

Door Jaap Beekhuis 

‘s-HEERENBERG - Het is toch even wennen voor de inwoners van ‘s-Heerenberg. Begin februari werd een groot deel van ‘hun’ trotse waterburcht ingepakt en vrijwel aan het zicht onttrokken. In plaats van eeuwenoude muren met ramen in strakke rijen zien ze nu een kunstwerk van hoge steigers. En dan ook nog eens bekleed met wit doek. Nog net zichtbaar boven dit alles bleef overigens de vertrouwde rood-witte standaard wapperen.

Hoog tijd om in gesprek te gaan met de man die vanaf het eerste uur betrokken is bij de restauratieplannen en als geen ander een tip van de sluier kan oplichten rond dit bijzondere project: Abko Zweverink, gebouwenbeheerder van Stichting Huis Bergh. “Restaureren is eigenlijk bouwen aan de toekomst van een eeuwenoud monument”, is zijn visie 

Strak plan
“Een goed voorbereide restauratie van een kasteel is natuurlijk wel wat ingrijpender dan een verbouwing thuis. Gezien de enorme omvang van het gebouw, de hoge restauratiekosten en de verantwoording van toegekende subsidies is een strak plan de basis van alles. Eerst is er heel veel vooronderzoek vanuit diverse disciplines. Daarna intensief kosten berekenen. Het bestuur van de Stichting had een aantal duidelijke wensen en uitgangspunten meegegeven: een logischer looproute voor de bezoekers, een lift voor de toegankelijkheid voor mindervaliden, verwijderen van alle asbest, waar maar mogelijk isoleren en energie besparen etc. Daar komt bij dat je met deze subsidie steeds hoger scoort naarmate je dit allemaal gaat realiseren”, aldus Zweverink.

Verzakkingen
“Voor een buitenstaander klinkt het misschien onlogisch, maar ook een kasteel kan gedeeltelijk verzakken. Er is altijd iets in beweging”, vertelt Zweverink als we op de steigers zijn geklommen om het allemaal eens van dichtbij te zien. “Continue grondwaterwinning en recent een aantal superdroge zomers zijn zaken waar wij geen invloed op hebben maar die wel problemen veroorzaken. We maken ons zorgen over delen van het fundament. Er is de laatste tijd weliswaar veel regen gevallen, maar de waterput in het kasteel geeft aan dat de waterstand nog steeds een meter beneden gemiddeld peil is. Het inklinken van de grond onder de fundamenten gaat dus gewoon door. Bij een eerder funderingsonderzoek in 2000 is in het kasteel een reeks meetbouten geplaatst. Blijkbaar speelde er toen al een gevoel dat er iets gaande was. Groot voordeel is dat wij als bouwkundigen deze meetbouten nu kunnen gebruiken om te zien waar zich échte problemen voordoen. Vermoeden is dat delen van muren in de Middeleeuwen op vrij zwarte grond zijn gebouwd en niet in een goed voorbereide bouwput.”
“Voor mij persoonlijk is het ook heel leerzaam om met allerlei disciplines te werken. Dat begint al bij het uitgebreide onderzoek. Maar als het project eenmaal is aanbesteed komt de aannemer in beeld, rijden de steigerbouwers voor, legt de interieurarchitect zijn voorstellen op tafel, schuiven de asbestdeskundigen aan en gaan we aan de slag met de smeden, leidekkers en de schilders. Gekozen is voor het schilderen op basis van lijnolie; dat lijkt ouderwets, maar is passend binnen de visie op een duurzame restauratie en gezonder voor de gebruikers.

Uit logeren
“Zo’n restauratie als deze is voor een bouwkundige een prachtige uitdaging”, vervolgt Zweverink. “Omdat er vloeren worden opengebroken, komt er tijdens onderzoek veel verborgen informatie naar boven. Na veel overleg worden dan aanvragen geschreven voor diverse subsidies. Stichting Huis Bergh levert zelf een grote eigen bijdrage van 50 procent. Maar er is altijd te weinig geld om zo’n kostbaar project volledig voor eigen rekening te doen. Naast andere sponsoren en subsidiegevers heeft vooral het ministerie van OCW met een grote subsidie het licht op groen gezet. En konden de collectie schilderijen, portretten, oude handschriften en de bibliotheek worden ingepakt en elders veilig gestald. Intern spreken we over ‘het uit logeren gaan’ van al die kostbaarheden.”
“De planning is dat medio 2025 de zware poorten weer opengaan en dat met trots de resultaten van onze restauratie getoond kunnen worden. Veiliger fundamenten, een lift voor mindervaliden, een logischer route voor bezoekers, maar ook een perfecte luchtvochtigheid voor alle schilderijen, beeldhouwwerken, prenten en middeleeuwse handschriften.”

Historie
Het is niet de eerste keer dat kasteel Huis Bergh in de steigers staat. In 1735 brandde het kasteel geheel uit, maar het was in 1746 weer herbouwd. Ruim 200 jaar daarna was het weer raak. In maart 1939 woedde er opnieuw een grote brand. Dankzij de inzet van veel inwoners van Bergh kon razendsnel 90 procent van de kunstschatten gered worden. Eigenaar H.J. van Heek ging overigens niet bij de pakken neerzitten. Hij pakte het herstel voortvarend aan zodat dat in de herfst van 1941 alweer was voltooid.

Nooit klaar
Bij het afscheid geeft Abko Zweverink nog even een nadenkertje mee. “Echt klaar is een groot monument natuurlijk nooit. Alleen al voor het schilderwerk buitenom staat de schilder over acht jaar al weer op de steigers. En je wilt niet weten hoeveel kozijnen en luiken er zijn. Natuurlijk blijven er ook altijd onvoorziene omstandigheden op je pad komen. De conditie van muren, vloeren en fundamenten blijven een punt van zorg, dus steeds weer inspectie. En vergeet niet dat wij ook moeten inspelen op de wensen van onze gewaardeerde bezoekers. Maar vanaf voorjaar 2025 kunnen we er voorlopig weer even tegen.”

“Waar mogelijk werken we met bedrijven uit de regio. Er zijn in Oost-Nederland gelukkig nog heel veel vakmensen te vinden.”